“Cehalet, bilgiden ziyade, özgüven sahibi olmaya neden olur” demiş Darwin.  Eminim, konuştuğu konu hakkında en ufak bir bilgisi olmayan kişilerin, kendinden emin, neredeyse bir öğretmen edasıyla konuştuklarına sizler de tanık olmuşsunuzdur. Bilgisine güvendiğiniz bir kişiye soru sorduğunuzda çoğu zaman net yanıtlar alamayız. Cümleleri çoğu zaman ‘olabilir’, ‘olması beklenir’, ‘büyük olasılıkla’ gibi sözcüklerle doludur, çünkü gerçek bilgiyi arayan kişinin en temel özelliği kuşkuculuktur. Bir konu hakkında belli yöntemlerle bir sonuca varan kişi kendi bulduğu sonuç hakkında bile kuşku sahibi olmayı sürdürür. Buna karşılık bilgisiz kişiler az sayıdaki bildiği şeye can simidi gibi sarılıp, her konu hakkında kesin ifadeler kullanırlar. Kendi görüşlerinin doğruluğundan öylesine emindirler ki, karşı düşüncedekileri alaycı bir gülüşle dinlerler. Bu gülüş, ‘lafı çok uzatma, ben senin derdini de dermanını da biliyorum, bir sus da sana gerçekleri öğreteyim’ anlamı da taşıyan bir özgüvenden kaynaklanmaktadır. Bu özgüven duygusunun kaynağında, Türkçede ‘cahil cesareti’ olarak da bilinen, bir tür kendi düşüncelerinden kuşku duymama eğilimi yatmaktadır.

1995 yılında McArthur Wheeler adında 44 yaşındaki bir kişi aynı gün içinde Pittsburgh’ta iki banka şubesini birden soymuş, banka kameralarını inceleyen polis ise soygunun yapılmasından saatler sonra herhangi bir maske takmayan Wheeler’ın kimliğini belirleyip, suçluyu yakalamıştı. Polisi karşısında gören Wheeler “ama ben yüzüme limon suyu sürmüştüm” diyerek şaşkınlığını ifade edince polisler bunun ne anlama geldiğini araştırmışlardı. Meğer Wheeler, limonsuyu ile yazılan yazının görünmez olmasından yola çıkarak, yüzüne sürdüğü limon suyu sayesinde kameraların kendisini tanıyamayacağını düşünüyormuş, hatta bir kere de kamerayla bunu denemiş, artık kamerayı ters tuttuğu için mi her nedense fotoğraf karesi boş çıkmıştı. Demek Wheeler yüzüne sürdüğü limon suyunun yüzünü kameralardan saklayacağına öylesine emindi ki, polisleri karşısında görünce şaşkına dönmüştü. İşte bu olay Cornell Üniversitesinden Justin Kruger ve David Dunning adlı iki psikoloğa ilham kaynağı olmuş. Dunning ve Kruger, bu konudan yola çıkarak yaptıkları araştırmayı 1999 yılında yayınladılar. Çalışmanın bulguları arasındaki şu maddeler dünyada ve bilimsel çevrelerde büyük yankı uyandırdı:

• Bilgi sahibi olmayan insanlar, becerilerine aşırı değer biçme eğilimindedirler.
• Bilgi ve beceri sahibi olmayan insanlar diğer insanlardaki gerçek beceriyi fark edememektedirler.
• Yetkin olmayan insanlar kendilerindeki yetersizliğin boyutunu görememektedirler.
• Eğer yetkin olmayan insanlar becerilerini geliştirmek üzere eğitilirlerse, geçmişteki eksikliklerini fark edip kabul etmektedirler.

Bu çalışma, bilgisiz kişilerin, kendilerindeki eksiklikleri fark edememelerinden kaynaklanan bir özgüven sonucunda, kendi bilgi ve becerilerine aşırı değer verdiklerini, ayrıca kendi eksikleri gibi, başarılı kişilerin bilgi, deneyim ve yetkinliklerini fark etme konusunda da yetersiz olduklarını gösteriyordu. Cahil kişiler ancak eğitim alıp deneyim kazandıkça kendi yetersizliklerinin farkına varıp kendi yetkinlikleriyle ilgili daha kuşkucu oluyorlardı.

Bu çalışmanın ilginç bir sonucu da cahil kişilerin kendi becerilerini olduğundan yukarıda gördükleri gibi, bilgi ve beceri sahibi kişilerin ise bilgi ve yetkinliklerini gerçekte olduğundan daha az görmeleriydi.

Biraz daha somutlaştırmak için şöyle bir örnek verebiliriz: Aynı sınava giren iki öğrenciyi ele alalım, bir tanesinin konu hakkında hiçbir şey bilmediğini ve tüm soruları yanlış yanıtladığını, diğerinin ise, konu hakkında yeterli bilgiye sahip olduğunu ve tüm soruları doğru yanıtladığını düşünelim. Sınavdan ‘0’ alacak öğrenciye kaç alacağını sorduğumuzda “90 veya 100 alırım”, sınavdan 100 alacak öğrenciye notunu sorduğunuzdaysa “70, 80 alırım” demesi gibi düşünebiliriz bu durumu. Dunning-Kruger etkisi olarak adlandırılan bu “cahil cesareti” sendromunun özellikle gelir adaletsizliği ve eğitim olanakları açısından ciddi eşitsizlikler olan bizim gibi toplumlarda daha belirgin biçimde ortaya çıkacağını öngörebiliriz.

OffCourse: Eğer kendinizi değerlendirmek konusunda eksiklikleriniz olduğunu düşünüyorsanız, “Kendini Doğru Değerlendirmek” eğitimi ile bu konudaki yetkinliklerinizi geliştirebilirsiniz.