İnsanlar Ne İstiyor?

Siz çevrenizde neler olup bittiğini gözlemlerinizle görebilirsiniz ama niçin böyle olduğunu anlayabilmenizin yolu diğer insanların ne yaptıklarının yanında neden yaptıklarını yani neden “öyle” davrandıklarını bulabilmektir. Mademki bir insanın bir şeyi yapması için tek koşul onu yapmasını istemesidir, o halde bizler de “İnsanlar ne ister?” sorusunun yanıtını aramalıyız. Ne mutlu bize ki bu sorunun yanıtını bizden önce hem de çok önce birileri, bilimsel yollarla araştırmışlar.

Sizin için önemli olan nedir? Sizi ne mutlu eder? Hayatınızın anlamı nedir? Başarı, kariyer, aile, veya..? Peki derslere ilgisiz öğrenciler neden böyle? Ya da işkolikler niye böyle davranıyorlar? Ohio Üniversitesi Psikoloji Bölümünden motivasyon araştırmacısı Prof.Steven Reiss bu insanların da kendi iç dünyalarında mutlu olduklarını söylüyor, tek farklı olan, kişilik ve motivasyon yapıları. Uzun yıllardır yapılan araştırma sonucu Reiss, 16 değerin insanları motive ettiğini ortaya çıkartmış. Aynen insanların parmak izi gibi motivasyon profilleri de her kişiye özgü, yani bir eşi daha yok.

Reiss’in yaptığı araştırma sonucunda bulunan 16 motivasyon öğesini biraz sonra sunacağım ama şunu söyleyelim ki yeni motiv ve kişilik konsepti eski bildiklerimizden farklılık taşıyor. Eskilerin iddia ettiği gibi insan davranışları mutlak bir tek güce örneğin mutluluk arayışı, biyolojik hayatta kalma arzusu, libido, güç arayışı veya kendini gerçekleştirme değil.

Her şeyden önce belirtmek gerekir ki, mutluluğa eğilim bazı psikologların söylediği gibi bir motivasyon öğesi değil. Dahası eğlence, hoşnutluk, ve mutluluk hedeflediğimiz şeye ulaştığımız zaman ortaya çıkan yan ürünlerdir.

Eğitim dünyası ve anne babalar bu araştırma ışığında anlayışlarını değiştirmeliler, çünkü çocukların bir şeye olan merakı veya olmayan ilgisi onların zekâsı ile orantılı değil. Aynı şekilde gece gündüz çalışan işkoliklerin çalışma nedeni de aile sorunları veya çocukluktaki sevgi eksikliği değil; güç, performans ve statü konusunda oraya çıkan ilgileri. İnsanların davranışlarının nedenleri farklı veya benzer olabilir ve bu insan ilişkilerinde de önemli bir rol oynar çünkü benzer motivleri olan insanlar birbirlerine yakın olmak isterler, şimdi anladınız mı neden bazı insanlara kendinizi yakın hissedersiniz veya bazılarından uzak durmak istersiniz.

İşte sorun burada başlıyor çünkü birçok insan günlük hayatta başkalarının başka değerleri, ilgileri, arzuları motivleri olduğunu anlayamıyor ve sürtüşmeler başlıyor. Herkesin başka hedefi olduğunu bilinç düzeyinde kabul ediyoruz, ama niçin bizim gibi düşünmediklerine anlam veremiyoruz?

İnsanların bireyselliği aralarında bir duvar ödüyor. İki insan aynı değere farklı öncelikler verince karşısındakinin niçin farklı düşündüğünü davrandığını ve hissettiğini anlayamıyor. Ortaklarımızla, eşimizle iş arkadaşlarımızla anlaşmazlıklar ve çekişmeler bundan sonra başlıyor.

Deneyimler ve gelişim etkileri insanları değiştirse de insanların motiv profili oynak değildir. Yani çocukluğunda meraklı olan biri yaşlanınca farklı olmaz.

MOTİV nedir?

Tükçe’de sonu f ile biten motif sözcüğünün anlamı başkadır, sözlüklerde ben sonu v ile biten motiv göremedim ama doğrusu yabancı sözcük te olsa sonu v ile biten bir motiv kelimesi var. Türkçede bunun karşılığı “saik” sözcüğü var. “ Hangi saikle bunu yapmıştır?” Ama “saik” de çok kullanılmıyor günümüzde.

Latince “movere” bir hareketi başlatmak demektir.

Motivler davranışları değer eğilimi olarak belirleyen sürekli, kişisel düzeneklerdir.

Motivler bilinçli veya bilinçdışı olabilirler. Davranış hedeflerini belirlerler. Hırs eğilim, özlem, arzu, tazyik, şiddetli arzu, diye de adlandırılabilir.

Motivasyon ise güncelleşmiş veya yüklenmiş motivlerle düğmesine basılan, hedefe yönelik proseslerin psikolojideki kavramın adıdır.

Motivler insanların içindedir ama motivasyon ilgili duruma bağlıdır.

Durumlar insanlara özgü motivlerle birlikte motivasyon prosesini başlatırlar.

Genel motivasyon: insanlar hep bir şey isterler, hatta hiçbir şey istememeleri halinde bile.

Özgül motivasyon: merak, yardım saldırganlık, güç ve performans motivasyonu konuları araştırılmaya devam edilmektedir.

Psikolojide Motivasyon

SİGMUND FREUD: Freud’un psikanaliz görüşünde insan ‘libido’ tarafından motive edilmektedir. Ne yaparsak yapalım davranışlarımızın altında sexe ait motivler yatmaktadır, bunlar bilinçli veya çoğunlukla bilinçdışı olabilir.

ERİK ERİKSON : Erikson’a göre 1’den 8 ‘e kadar olan gelişim teorisine göre motive oluruz. Gelişme süresince insanların başa çıkmak durumunda olduğu basamakları temsil eden kavramlar şunlardır: TEMEL GÜVEN, ÖZERKLİK, İNİSİYATİF, PERFORMANS, AİDİYET, İNTİM, ÜREME, BEN TÜMLEŞMESİ.

CARL.G.JUNG VE ALFRED ADLER: Jung yaşama isteğinin temel psişik kuvvet olduğunu söylerken, Adler, güce yönelme ve etki sahibi olmanın yaşama motivi olduğunu belirtiyor.

WILLIAM JAMES: Psikolojinin babası sayılan kimselerden olan James ve McDOUGALL çeşitli dürtülerin yaşama motivi olduğunu söylüyorlar: tasarruf etmek, başarmak, çalışmak, yapmak, araştırmak, aile, sex, utanma, ağrı, intikam vb. Mc dougall daha da ileri gitti ve bu listeyi binlerce nokta olarak gösterdi.

CARL ROGERS : Hümanistik psikoloji bölümünde Rogers insanların iki motif kuvveti ile hareket geçtiğini söylüyor: Kendini kabul etme ve kendini geliştirme. Mutluluğun anahtarının insanların değerleriyle örtüşerek yaşaması olduğunu söylüyordu Rogers. Bunu böyle yapmadığı zaman insan kendisine olan saygısını kaybeder, gelişmesi durur ve mutsuz olur.

ABRAHAM MASLOW : İhtiyaçlar hiyerarşisinde Maslow beş basamaktan söz ediyor

Fizyolojik: ihtiyaçlar: yeme içme, giyinme barınma
Güvenlik ihtiyaçları: hatalıktan, vatansızlıktan, kazalardan, açlıktan korunma
Sosyal ihtiyaçlar insanlarla beraber olma sosyal ilişkiler
Özdeğer: kendine güven kabul edilme, faydalı olma gerekli olma
Kendini gerçekleştirme: kendi kişiliğini geliştirme

DONAH ZOHAR : Amerikalı Quantum fizikçisi ve araştırmacı Zohar, Maslow’un piramidini ters çeviriyor ve ince ucun her şeyin başı olduğunu söylüyor yani yukarıdaki beşinci madde.

Son yıllarda dünyada motivasyon konusu derin araştırmalarla irdelenmektedir. Gelişmiş Kognitif Model ve Rubikon Modeli, riziko seçimi modeli ve kendini değerlendirme modeli bu araştırmalar sonucu ortaya çıkan modellerdir. Bir de Mc Cleland’ın üç ihtiyaç teorisi var; o da başka bir yazının konusu olsun.

Steven Reiss tarafından yapılan araştırmalar sonucunda bulunan 16 motivasyon öğesi aşağıdaki gibidir: